የሙት ባሕር ጥቅልሎች እና የብሉይ ኪዳን አስተማማኝነት

ቀደም ሲል በጽሑፋዊ ሂስ ዲሲፕሊን ውስጥ ጥቅም ላይ የዋሉትን መሰረታዊ መርሆችን ተመልክተናል። ከዚያም እነዚህን መርሆች በአዲስ ኪዳን ላይ ተግባራዊ አድርገናል። በእነዚህ መለኪያዎች የአዲስ ኪዳን አስተማማኝነት ከማንኛውም ጥንታዊ መጽሐፍ ይበልጣል።

ግን ስለ ብሉይ ኪዳን መጻሕፍትስ? እንደ አዲስ ኪዳን ታማኝ እና ያልተለወጡ ናቸው? የሙት ባሕር ጥቅልሎች በዚህ ረገድ ምን ሚና አላቸው?

ብሉይ ኪዳን፡ ጥንታዊ ቤተ መጻሕፍት

የብሉይ ኪዳን ልዩነት በብዙ መንገዶች ይመጣል። በመጀመሪያ ብዙ ደራሲያን የተለያዩ የብሉይ ኪዳን መጻሕፍትን ስለጻፉ እንደ ቤተ መጻሕፍት ሊታሰብበት ይገባል. ሁለተኛ፣ ከረጅም ጊዜ በፊት ጽፈውላቸዋል። የብሉይ ኪዳን ጽሑፎችን ግዙፍ ጥንታዊነት ለማድነቅ፣ በጊዜ መስመር ከሌሎች ጥንታዊ ጽሑፎች ጋር እናነፃፅራቸዋለን፡-

ከዋና ዋና የመጽሐፍ ቅዱስ ገጸ-ባህሪያት ጋር ታሪካዊ የጊዜ መስመር

ከላይ ያለው የጊዜ መስመር አብርሃምን፣ ሙሴን፣ ዳዊትንና ኢሳያስን በታሪክ ውስጥ አስቀምጧል። የብሉይ ኪዳን ዋና ገፀ-ባህሪያት ናቸው። በጊዜ ሰሌዳው ላይ የተቀመጡበትን ቦታ ከቱሲዳይድስ እና ከሄሮዶቱስ ጋር ያወዳድሩ፣ የታሪክ ተመራማሪዎች የመጀመሪያዎቹን ‘የታሪክ አባቶች’ አድርገው ይቆጥሩታል። ሄሮዶተስ እና ቱሲዲደስ የኖሩት ሚልክያስ የመጨረሻውን የብሉይ ኪዳን መጽሐፍ ሲጽፍ ብቻ ነው። ጽሑፎቻቸው ከዘመናቸው ፻ ዓመታት በፊት በግሪክ ከተማ ግዛቶች እና በግሪክ እና በፋርስ መካከል ግጭቶችን ተመልክተዋል። እንደ ሮም መመስረት፣ ታላቁ እስክንድር እና ቡድሃ ያሉ ሌሎች አስፈላጊ ታሪካዊ ሰዎች እና ክስተቶች ከብሉይ ኪዳን ገፀ-ባህሪያት በጣም ዘግይተው የመጡ ናቸው። በመሠረቱ፣ የተቀረው ዓለም ለታሪክ የነቃው ብሉይ ኪዳን የመጨረሻ መጽሐፎቹን ወደ ሰፊው ስብስብ ሲጨምር ብቻ ነው።

የብሉይ ኪዳን ማሶሬቲክ ጽሑፍ ጽሑፋዊ ትችት።

የ፴፱ኙ የብሉይ ኪዳን መጻሕፍት ደራሲዎች ከ፲፭፻ ዓክልበ እስከ ፬፻ ዓክልበ. በኋለኛው በአረማይክ በተጻፉት መጻሕፍት ውስጥ በትንንሽ ክፍሎች በዕብራይስጥ ጻፉ። ሰማያዊው ባንድ የተለያዩ የብሉይ ኪዳን መጻሕፍት የተጻፉበትን የ፲፩፻ ዓመት ጊዜ ያሳያል (፲፭፻ - ፬፻ ዓክልበ.)

እነዚህ የመጀመሪያዎቹ ጽሑፎች ማሶሬቲክ ጽሑፍ በመባል በሚታወቁት የዕብራይስጥ ቅጂዎች ተጠብቀው ይገኛሉ። የዘመናችን የመጽሐፍ ቅዱስ ተርጓሚዎች የዕብራይስጥ ብሉይ ኪዳንን ወደ ዛሬ ቋንቋዎች ለመተርጎም የማሶሬቲክ ጽሑፍን ይጠቀማሉ። ስለዚህ የጽሑፋዊ ሂስ መርሆዎችን በመጠቀም (ለዝርዝሩ እዚህ ይመልከቱ) የማሶሬቲክ ጽሑፍ ምን ያህል አስተማማኝ ነው?

በጣም ቀደምት የነበሩት የማሶሬቲክ ቅጂዎች

የእጅ ጽሑፍ	የተቀናበረበት ቀን
ኮዴክስ ካይረንሲስ	፰፻፺፭ CE
አሌፖ ኮዴክስ	፱፻፶ CE
አሌፖ ኮዴክስ	፲፻ CE
ኮዴክስ ሌኒንግራደንሲስ	፲፻፰ CE

ስለዚህ የመጀመሪያዎቹ የማሶሬቲክ ቅጂዎች የተጻፉት ከ፰፻፺፭ ዓ.ም. ጀምሮ እንደሆነ ማየት ትችላለህ። እነዚህን የብራና ጽሑፎች ከብሉይ ኪዳን የመጀመሪያ ጽሑፎች ጋር በጊዜ መስመር ብናስቀምጥ የሚከተለውን ተሰጥቶናል።

እንዲሁም በተቀነባበረበት ቀን እና በቀደሙት ቅጂዎች መካከል ያለው የጊዜ ክፍተት (በጽሑፋዊ ትችት ውስጥ ዋናው መርህ) ከ ፲፻ ዓመታት በላይ መሆኑን ማየት ይችላሉ።

**Codex Cairensis**^{ישראל קרול, Public domain, via Wikimedia Commons}

የሙት ባሕር ጥቅልሎች

የኩምራን ዋሻዎች (ዋሻ ቁጥር ፬ )_{^{Effi Schweizer, Public domain, via Wikimedia Commons}}

እ.ኤ.አ. በ ፲፱፻፵፰ የፍልስጤም እረኞች በኩምራን በሙት ባህር ዳርቻ በሚገኙ ዋሻዎች ውስጥ የተደበቁትን የሙት ባህር ጥቅልሎች አገኙ። አንድ እረኛ በገደል ፊት ለፊት ባለው ከፍታ ባለው ዋሻ አፍ ላይ አንዳንድ ድንጋዮችን ወረወረ። ከዚያም ከድንጋዮቹ ተጽእኖ የተነሳ የሸክላ ማሰሮዎች ሲሰበሩ ሰማ. በሁኔታው ስለተማረረው ወደ ገደል ወጣና የታሸጉትን የሸክላ ማሰሮዎች በውስጡ የሙት ባሕር ጥቅልሎች ያሉበትን አገኘ። የሙት ባሕር ጥቅልሎች ከመጽሐፈ አስቴር በስተቀር የብሉይ ኪዳን መጻሕፍትን በሙሉ የዕብራይስጥ ቅጂዎች ያዙ። ምሁራን ድርሰታቸውን በ፪፻፶ እና ፻ ዓክልበ.

Dead Sea Scrolls in the Timeline of the Old Testament Manuscripts

Short Video on Textual Criticism and Dead Sea Scrolls

ለጽሑፋዊ ትችት የሙት ባሕር ጥቅልሎች አስፈላጊነት

በሃያኛው ክፍለ ዘመን አጋማሽ ላይ የሙት ባህር ጥቅልሎች መገኘት እና መታተም መላው ዓለም በጽሑፋዊ ሂስ ውስጥ አንድ ትልቅ ክስተት ተመልክቷል። በመሠረቱ በአንድ ቅጽበት፣ የሙት ባሕር ጥቅልሎች የብሉይ ኪዳንን የዕብራይስጥ ጽሑፍ ከ፲፻ዓመታት በፊት ገፋፉት። ይህም የሚከተለውን አስገራሚ ጥያቄ አስነስቷል፡ የብሉይ ኪዳን የዕብራይስጥ ጽሑፍ በዚህ ፲፻ ዓመት ጊዜ ውስጥ ከ፻ ከዘአበ እስከ ፱፻ ዓ.ም. ተለውጧል? አውሮፓ በዚህ ጊዜ ሥልጣኔዋን በብሉይ ኪዳን ላይ በመመስረት በቀደሙት ፲፭፻ ዓመታት ውስጥ ገንብታ ነበር። ያ ጽሑፍ በታሪክ ጊዜ ተቀይሯል ወይም ተቀይሯል? የሙት ባሕር ጥቅልሎች ለዚህ ጥያቄ ብርሃን ሊሰጡ ይችላሉ። ታዲያ ምን አገኙ?

“እነዚህ [ዲ.ኤስ.ዎች] የማሶሬቲክን ጽሑፍ ትክክለኛነት ያረጋግጣሉ… የፊደል አጻጻፍ እና ሰዋሰው በሙት ባሕር ጥቅልሎች እና በማሶሬቲክ ጽሑፎች መካከል ከሚለያዩባቸው ጥቂት አጋጣሚዎች በስተቀር ሁለቱ በሚያስደንቅ ሁኔታ ተመሳሳይ ናቸው።
M.R. ኖርተን ፲፱፻፺፪ የብሉይ ኪዳን የእጅ ጽሑፎች በመጽሐፍ ቅዱስ አመጣጥ።

የሙት ባሕር ጥቅልሎች በብሉይ ኪዳን የእጅ ጽሑፎች የጊዜ መስመር ውስጥ

ምሑራን ከ፲፻ ዓመታት በፊት ቢዘልሉም በማሶሬቲክ ጽሑፍ እና በሙት ባሕር ጥቅልሎች መካከል በዕብራይስጥ ምንም ለውጥ አላገኙም። በንጽጽር፣ ባለፉት ፯፻ ዓመታት ውስጥ የእንግሊዝኛ ቋንቋ ምን ያህል እንደተቀየረ አስብ፤ ሆኖም አስደናቂው የዕብራይስጥ ጽሑፍ ይህን ያህል ረጅም ጊዜ አልፏል።

የመዝሙር ጥቅልል_{^{Photograph: The Israel Antiquities Authority, Public domain, via Wikimedia Commons}}

የሙት ባሕር ጥቅልሎች ለመጽሐፍ ቅዱስ ታማኝነት ያላቸው ጠቀሜታ

Genesis 1:1-8 From the Dead Sea Scrolls_{^{Photograph: The Israel Antiquities Authority, Public domain, via Wikimedia Commons}}

ሙት ባሕር ጥቅልሎች የመጽሐፍ ቅዱስን ትክክለኛነት ይደግፋሉ። አዲስ ኪዳን ኢየሱስ ከሰው ልጅ ታሪክ መጀመሪያ ጀምሮ የታወጀውን የእግዚአብሔርን እቅድ እንደሚፈጽም ይናገራል። በህይወቱ በሙሉ የተፈጸሙት የብሉይ ኪዳን ብዙ ትንቢቶች ለዚህ አባባል ዋና ማረጋገጫ ወይም ማስረጃ ይሰጡናል። አመክንዮአዊነቱም ቀላል ነው። ማንም ሰው፣ የቱንም ያህል ጎበዝ፣ የተማረ ወይም እውቀት ያለው ስለወደፊቱ ጊዜ አያውቅም፣ በተለይ በመቶዎች ለሚቆጠሩ ዓመታት ወደፊት ሲመለከት። ግን እግዚአብሔር ያውቃል፣ እና የወደፊቱን እንኳን ያዘጋጃል። ስለዚህ በመቶዎች ለሚቆጠሩ ዓመታት ወደፊት ስለሚፈጸሙ ግዙፍ ክንውኖች በትክክል የሚተነብዩ ጽሑፎችን ካገኘን በሰዎች ብቻ ከማሰብ ይልቅ በአምላክ መንፈስ መሪነት የተጻፉ መሆን አለባቸው። የብሉይ ኪዳን ትንቢቶች መቆለፊያ ሲፈጥሩ፣ ቁልፉን ለመክፈት ‘ለመገጣጠም’ ቁልፍ በመጠባበቅ ላይ እንዳሉ ማሰብ ይችላሉ። ኢየሱስ ቁልፍ እንደሆነ ተናግሯል።

ይሁን እንጂ ከሙት ባሕር ጥቅልሎች በፊት እነዚህ ትንቢቶች አስቀድመው ካዩዋቸው ክንውኖች በፊት በጽሑፍ እንደነበሩ የሚያሳይ ትክክለኛ ማረጋገጫ አልነበረንም። አንዳንዶች ለምሳሌ ያህል፣ የብሉይ ኪዳን የኢየሱስ ትንቢቶች በ፪፻ ዓ.ም. በብሉይ ኪዳን ውስጥ ‘ተጨምረዋል’ በማለት በመከራከር አሰናበቷቸው። ከ፱፻ ዓ.ም. በፊት የዕብራይስጥ ብሉይ ኪዳን ጽሑፍ ስላልነበረ ይህ ተቃውሞ በፍጥነት ውድቅ ማድረግ አልተቻለም። ሆኖም እነዚህ ትንቢቶች በ፻ ከዘአበ የተጻፉት ኢየሱስ ከማስተማሩ፣ ተአምራትን ከማድረጉና ከሞት ከመነሳቱ ከ፻፴ ዓመታት በፊት ነው።

የብሉይ ኪዳን ትንቢቶች በሙት ባሕር ጥቅልሎች ውስጥ

ስለዚህ የሙት ባሕር ጥቅልሎች ኢየሱስ ከመፈጸሙ በፊት ትንቢቶቹ ታትመው እንደነበሩ ያረጋግጣሉ። በሙት ባሕር ጥቅልሎች ውስጥ የሚገኙት ትንቢቶች የሚከተሉትን ያካትታሉ:

የሙት ባሕር ጥቅልሎች እና እስራኤል

ዓለም የሙት ባሕር ጥቅልሎችን ያገኘው በ፲፱፻፵፰ ነው። ይህ የእስራኤል ዘመናዊ መነቃቃት ወደ ፳፻ ከሚጠጉ የአይሁድ ግዞት ዓመታት በኋላ ወደ አገርነት በተመለሰበት በዚያው ዓመት ነበር። የነዚህ ሁለት የ፳ኛው ክፍለ ዘመን ማዕከላዊ ክንውኖች ጊዜ፣ አንድ ዓመት በመሆኑ፣ አስደናቂ ዳግም ወደ ዓለማችን መግባታቸው በከፍተኛ ኃይል የታቀዱ ያስመስላቸዋል። የሙት ባሕር ጥቅልሎች ባገኙት ግኝታቸውም ከሺህ ከሚቆጠሩ ዓመታት በፊት የኢየሱስን መምጣት አስቀድሞ የወሰነው አእምሮ ዛሬም ዝግጅቶችን እያዘጋጀ ያለ እንደሚመስል ፍንጭ ሰጥተዋል።