አይሁዶች በዓለም ላይ ካሉት እጅግ ጥንታዊ ህዝቦች አንዱ ናቸው። ታሪካቸው በመጽሐፍ ቅዱስ፣ ከመጽሐፍ ቅዱስ ውጭ ባሉ የታሪክ ተመራማሪዎች እና በአርኪኦሎጂ ተመዝግቧል። ከየትኛውም ሀገር ታሪክ የበለጠ ብዙ እውነታዎች አሉን ። ይህንን መረጃ ታሪካቸውን ለማጠቃለል እንጠቀምበታለን። የእስራኤላውያንን ታሪክ (ለአይሁድ ሕዝብ የብሉይ ኪዳን ቃል) ቀላል ለማድረግ፣ የጊዜ ሰሌዳዎችን እንጠቀማለን።

አብርሃም፡ የአይሁዶች ቤተሰብ ዛፍ ተጀመረ

የጊዜ ሰሌዳው የሚጀምረው በ አብርሃም. እሱ ነበር የብሔሮች ቃል ኪዳን ተሰጥቷል ከእርሱ መምጣት እና ነበረው ከእግዚአብሔር ጋር መገናኘት ውስጥ የሚያልቅ የልጁ ይስሐቅ ምሳሌያዊ መሥዋዕት. ይህ መስዋዕት ኢየሱስ የሚሰዋበት የወደፊት ቦታ ላይ ምልክት በማድረግ ኢየሱስን የሚያመለክት ምልክት ነበር። የይስሐቅ ዘሮች በግብፅ ባሪያዎች በነበሩበት ጊዜ የጊዜ ሰሌዳው በአረንጓዴ ይቀጥላል። ይህ ጊዜ የጀመረው የይስሐቅ የልጅ ልጅ ዮሴፍ እስራኤላውያንን እየመራ ወደ ግብፅ ካመራ በኋላ ባሪያዎች ሆኑ።

ሙሴ፡- እስራኤላውያን በእግዚአብሔር ፊት ሕዝብ ሆነዋል

ሙሴ እስራኤላውያንን ከግብፅ አወጣቸው የፋሲካ ቸነፈርግብፅን ያወደመ እና እስራኤላውያን ከግብፅ ወደ እስራኤል ምድር እንዲወጡ የፈቀደላቸው። ሙሴ ከመሞቱ በፊት ተናግሯል። በረከት እና እርግማን በእስራኤላውያን ላይ (የጊዜ ሰሌዳው ከአረንጓዴ ወደ ቢጫ ሲሄድ). እግዚአብሔርን ቢታዘዙ ይባረካሉ፣ ባይሠሩ ግን እርግማን ይደርስባቸዋል። እነዚህ በረከቶች እና እርግማኖች የአይሁድን ሕዝብ መከተል ነበረባቸው።

ለብዙ መቶ ዓመታት እስራኤላውያን በምድራቸው ኖረዋል ነገር ግን ንጉሥ አልነበራቸውም ወይም የኢየሩሳሌም ዋና ከተማ አልነበራቸውም – በዚህ ጊዜ የሌሎች ሰዎች ነበር. ነገር ግን፣ ከክርስቶስ ልደት በፊት በ፩ሺ አካባቢ ከንጉሥ ዳዊት ጋር ይህ ተለወጠ።

ዳዊት በኢየሩሳሌም ንጉሣዊ ሥርወ መንግሥት አቋቋመ

ዳዊት ኢየሩሳሌምን ድል አድርጎ ዋና ከተማው አደረጋት። እሱ ተቀብሏል ስለሚመጣው ‘ክርስቶስ’ ተስፋ እና ከዚያን ጊዜ ጀምሮ የአይሁድ ሰዎች ‘ክርስቶስን’ እስኪመጣ ይጠብቁ ነበር.  ልጁ ሰሎሞን ተተካ እና ሰሎሞን የመጀመሪያውን የአይሁድ ቤተመቅደስ በኢየሩሳሌም ሠራ። የንጉሥ ዳዊት ዘሮች ለ ፬፻ ዓመታት ያህል መግዛታቸውን ቀጥለዋል እና ይህ ጊዜ በአኳ-ሰማያዊ (፩ሺ- ፮፻ ዓክልበ.) ውስጥ ይታያል። ይህ የእስራኤላውያን የክብር ጊዜ ነበር – የተነገረላቸው በረከቶች ነበራቸው። ኃያል ሕዝብ ነበሩ፣ የላቀ ማህበረሰብ፣ ባህል እና ቤተ መቅደሳቸው ነበራቸው። ነገር ግን ብሉይ ኪዳን በዚህ ወቅት እያደገ የመጣውን ሙስና እና ጣዖት ማምለክንም ይገልፃል። በዚህ ዘመን የነበሩ ብዙ ነቢያት እስራኤላውያን ካልተቀየሩ የሙሴ እርግማን እንደሚመጣባቸው አስጠንቅቀዋል። ነገር ግን እነዚህ ማስጠንቀቂያዎች ችላ ተብለዋል.

የመጀመሪያው የአይሁድ ምርኮ ወደ ባቢሎን

በመጨረሻም በ፮፻ዓ.ዓ አካባቢ እርግማኖች ተፈጽመዋል። ኃያል የባቢሎን ንጉሥ ናቡከደነፆር መጣ – ልክ ሙሴ ከ ፱፻ ዓመታት በፊት በመጽሐፉ ላይ እንደ ተነበየው እርግማን:

^፵፱ እግዚአብሔር ንስር እንደሚበር ፈጣን ሕዝብ ከሩቅ ከምድር ዳር ያመጣብሃል። ^፶ ፊታቸው የደነደነውን፥ ሽማግሌውንም የማያፍሩትን፥ ሕፃኑንም የማይምሩትን ሕዝብ ንስር እንደሚበርር።

^፶፪ ፤ በአገርህ ሁሉ ያሉ፥ ትታመንባቸው የነበሩ፥ የረዘሙ የጸኑም ቅጥሮች እስኪፈርሱ ድረስ፥ በከተሞችህ ደጆች ሁሉ ከብበው ያስጭንቁሃል

ኦሪት ዘዳግም ፳፰:፵፱-፶, ፶፪

ናቡከደነፆር ኢየሩሳሌምን ድል አደረገ፣ አቃጠላት፣ ሰሎሞን የሠራውን ቤተ መቅደስ አፈረሰ። ከዚያም እስራኤላውያንን በግዞት ወደ ባቢሎን ወሰዳቸው። ወደ ኋላ የቀሩት ምስኪኖች እስራኤላውያን ብቻ ነበሩ። ይህም የሙሴ ትንቢት ተፈጸመ

^፷፫ ፤ እግዚአብሔርም በጎ ያደርግላችሁ ዘንድ ያበዛችሁም ዘንድ ደስ ይለው እንደ ነበረ፥ እንዲሁ እግዚአብሔር ሲያጠፋችሁ ሲያፈርሳችሁም ደስ ይለዋል፤ ትወርሱአትም ዘንድ ከምትገቡባት ምድር ትነቀላላችሁ።

^፷፬ ፤ እግዚአብሔርም ከምድር ዳር እስከ ዳርቻዋ ድረስ ወዳሉ አሕዛብ ሁሉ ይበትንሃል፤ በዚያም አንተና አባቶችህ ያላወቃችኋቸውን ሌሎችን አማልክት፥ እንጨትንና ድንጋይን፥ ታመልካለህ።

ኦሪት ዘዳግም ፳፰:፷፫-፷፬

ስለዚህ እስራኤላውያን በቀይ ቀለም ለ፸ ዓመታት ያህል በግዞት ኖረዋል። ለአብርሃምና ለዘሮቹ ቃል ገባላቸው.

በፋርሳውያን ከምርኮ ተመለሱ

ከዚያ በኋላ የፋርስ ንጉሠ ነገሥት ቂሮስ ባቢሎንን ድል አደረገ እና ቂሮስ በዓለም ላይ እጅግ ኃያል ሰው ሆነ። እስራኤላውያን ወደ አገራቸው እንዲመለሱ ፈቀደላቸው።

ነገር ግን ከአሁን በኋላ ራሳቸውን የቻሉ አገር አልነበሩም፣ አሁን በፋርስ ግዛት ውስጥ ግዛት ነበሩ። ይህ ለ ፪፻ ዓመታት የቀጠለ ሲሆን በጊዜ መስመር ውስጥ ሮዝ ነው. በዚህ ጊዜ የአይሁድ ቤተመቅደስ (፪ኛው ቤተመቅደስ በመባል ይታወቃል) እና የኢየሩሳሌም ከተማ እንደገና ተገነቡ።

የግሪኮች ዘመን

ከዚያም ታላቁ እስክንድር የፋርስን ግዛት ድል አድርጎ እስራኤላውያንን በግሪኮች ግዛት ውስጥ ለተጨማሪ ፪፻ ዓመታት ግዛት አደረጋቸው። ይህ በጥቁር ሰማያዊ ውስጥ ይታያል.

የሮማውያን ዘመን

ከዚያም ሮማውያን የግሪክን ኢምፓየር አሸንፈው የዓለም ኃያል መንግሥት ሆኑ። እስራኤላውያን እንደገና በዚህ ግዛት ውስጥ ግዛት ሆኑ እና በብርሃን ቢጫ ታየ። ይህ ጊዜ ኢየሱስ የኖረበት ጊዜ ነው። ይህ ለምን በወንጌል ውስጥ የሮማ ወታደሮች እንዳሉ ያብራራል – ምክንያቱም ሮማውያን በእስራኤል ምድር በኢየሱስ ሕይወት ውስጥ አይሁዶችን ይገዙ ነበር.

ሁለተኛው የአይሁድ ግዞት በሮማውያን ስር

ከባቢሎናውያን (፮፻ ዓክልበ. ግድም) ጀምሮ እስራኤላውያን (ወይም አይሁዶች አሁን ይባላሉ) በዳዊት ነገሥታት ሥር እንደነበሩ ሁሉ ራሳቸውን ችለው አልነበሩም። በሌሎች ኢምፓየር ይገዙ ነበር። አይሁዶች በዚህ ተበሳጭተው በሮማውያን አገዛዝ ላይ አመፁ። ሮማውያን መጥተው እየሩሳሌምን አወደሙ (፯፻ ዓ.ም.)፣ ፪ኛውን ቤተ መቅደስ አቃጥለው፣ አይሁዶችን በባርነት በሮማ ግዛት አባረሩ። ይህ ነበር። ሁለተኛ የአይሁድ ግዞት. ሮም በጣም ትልቅ ስለነበረች አይሁዶች በመላው ዓለም ተበታትነው ነበር።

የአይሁድ ሕዝብ ወደ ፪ሺ ለሚጠጉ ዓመታት የኖሩት በዚህ መንገድ ነበር፡ በባዕድ አገሮች ተበታትነው በእነዚህ አገሮች ፈጽሞ ተቀባይነት የላቸውም። በእነዚህ የተለያዩ አገሮች ውስጥ በየጊዜው ከፍተኛ ስደት ደርሶባቸዋል። ይህ የአይሁድ ስደት በተለይ በክርስቲያን አውሮፓ እውነት ነበር። ከስፔን ፣ ከምእራብ አውሮፓ ፣ እስከ ሩሲያ አይሁዶች በእነዚህ የክርስቲያን መንግስታት ውስጥ በአደገኛ ሁኔታዎች ውስጥ ብዙ ጊዜ ይኖሩ ነበር። በ፩ሺ፭፻ ዓክልበ የሙሴ እርግማኖች እንዴት እንደኖሩ ትክክለኛ መግለጫዎች ነበሩ።

^፷፭ ፤ በእነዚያም አሕዛብ መካከል ዕረፍት አታገኝም፥ ለእግርህም ጫማ ማረፊያ አይሆንም፤ በዚያም እግዚአብሔር ተንቀጥቃጭ ልብ፥ ፈዛዛ ዓይን፥ ደካማም ነፍስ ያመጣብሃል።

ኦሪት ዘዳግም ፳፰:፷፭

የ እርግማኖች በእስራኤል ልጆች ላይ ሰዎች እንዲጠይቁ ተሰጥቷቸዋል፡-

^፳፬፤ አሕዛብ ሁሉ። እግዚአብሔር በዚህች ምድር ስለ ምን እንደዚህ አደረገ? ይህስ የቍጣው ታላቅ መቅሠፍት ምንድር ነው? ይላሉ።

መልሱም ነበር፡-

“… እግዚአብሔር ከምድራቸው ነቅሎ ወደ ሌላ ምድር ጣላቸው…”

ኦሪት ዘዳግም ፳፱:፳፬-፳፭

ከዚህ በታች ያለው የጊዜ መስመር ይህንን የ፩ሺ፱፻ ዓመት ጊዜ ያሳያል። ይህ ጊዜ በረዥም ቀይ ባር ውስጥ ይታያል.

በታሪካቸው የአይሁድ ህዝብ ሁለት የስደት ጊዜያትን አሳልፏል ነገር ግን ሁለተኛው ግዞት ከመጀመሪያው ግዞት በጣም ረጅም እንደነበር ማየት ትችላለህ።

የ ፳ ኛው ክፍለ ዘመን እልቂት

ከዚያም ሂትለር በናዚ ጀርመን በኩል በአውሮፓ የሚኖሩ አይሁዶችን በሙሉ ለማጥፋት ሲሞክር በአይሁዶች ላይ የደረሰው ስደት ከፍተኛ ደረጃ ላይ ደርሷል። ሊሳካለት ትንሽ ቀርቷል ነገር ግን ተሸንፏል እና የአይሁድ ቀሪዎች ተረፈ.

የእስራኤል ዘመናዊ ዳግም ልደት

ከብዙ መቶ ዓመታት በኋላ አገር አልባ ሆነው ራሳቸውን ‘አይሁድ’ ብለው የሚጠሩ ሰዎች መኖራቸው ብቻ አስደናቂ ነበር። ይህ ግን ከ፫ሺ፭፻ ዓመታት በፊት የተጻፈው የሙሴ የመጨረሻ ቃል እውን እንዲሆን አስችሎታል። እ.ኤ.አ. በ፲፱፵፰ አይሁዶች፣ በተባበሩት መንግስታት በኩል፣ ሙሴ ከብዙ መቶ ዘመናት በፊት እንደጻፈው፣ የዘመናዊቷን የእስራኤል መንግስት አስደናቂ ዳግም ልደት አይተዋል።

^፫ ፤ አምላክህ እግዚአብሔር ምርኮህን ይመልሳል ይራራልህማል፤ አምላክህም እግዚአብሔር አንተን ከበተነበት ከአሕዛብ ሁሉ መካከል መልሶ ይሰበስብሃል።

^፬ ፤ ሰዎችህም እስከ ሰማይ ዳርቻ ድረስ ፈልሰው እንደ ሆነ አምላክህ እግዚአብሔር ከዚያ ይሰበስብሃል፥ ከዚያም ያመጣሃል።

ኦሪት ዘዳግም ፴:፫-፬

ከፍተኛ ተቃውሞ ቢኖርም ይህ ግዛት ከተገነባ በኋላ አስደናቂ ነበር። በ፲፱፵፰፣ በ፲፱፶፮፣ በ፲፱፷፯እና እንደገና በ፲፱፸፫፣ እስራኤል፣ በጣም ትንሽ ሀገር፣ ብዙ ጊዜ ከአምስት ብሔራት ጋር ጦርነት ገጥሟት ነበር። ሆኖም እስራኤል በሕይወት መትረፍ ብቻ ሳይሆን ግዛቶቹም ጨምረዋል። እ.ኤ.አ. በ፲፱፷፯ ጦርነት አይሁዶች ከ፫ሺ ዓመታት በፊት ታሪካዊ ዋና ከተማቸውን ዳዊት የመሰረተችውን ኢየሩሳሌምን መልሰው ያዙ ። የእስራኤል መንግስት መፈጠር ያስከተለው ውጤት እና የነዚህ ጦርነቶች ውጤቶች ዛሬ ከአለማችን በጣም አስቸጋሪ የፖለቲካ ችግሮች ውስጥ አንዱን ፈጥረዋል።

ሙሴ እንደተነበየው (እዚህ ላይ የበለጠ ተዳሷል)፣ የእስራኤል ዳግም መወለድ አይሁዶች ወደ እስራኤል እንዲመለሱ መነሳሳትን ፈጠረ። እንደ ሙሴ በረከት ከሩቅ አገር ‘ተሰባስበው’ ‘እንዲመለሱ’ እየተደረጉ ነው። ሙሴ አይሁዶችም ሆኑ አይሁዳውያን ያልሆኑ ሰዎች አንድምታውን ሊያስተውሉ እንደሚገባ ጽፏል።